Zeydîlik nedir?

Zeydîlik, İslam’ın Şii mezheplerinden biri olup, özellikle Yemen‘de etkili olan ve Zeyd bin Ali‘nin öğretilerine dayanan bir inanç sistemidir. Zeydîler, adlarını Zeyd bin Ali‘den alır ve bu mezhep, Ali’nin soyundan gelenlerin yöneticilik hakkı taşıdığı inancını benimsemekle birlikte, İmamlık anlayışında bazı farklar gösterir.

Zeydîliğin Tarihi Kökenleri:

Zeydîlik, Şii inancının bir mezhebi olmakla birlikte, İmam Ali’nin soyundan gelen kişilerin liderlik hakkını savunur, ancak diğer Şii mezheplerinden farklı olarak, İmamlık anlayışını farklı bir şekilde ele alır. Zeydîlik, özellikle Zeyd bin Ali’nin düşünceleri üzerine şekillenmiştir.

1. Zeyd bin Ali: Zeyd bin Ali, Ali bin Hüseyin’in (Zeynel Abidin) oğludur ve Emevîler‘e karşı başlattığı isyanla tanınır. Zeyd bin Ali, halkın katılımıyla liderlik yapabileceği görüşünü savunmuş ve halkın seçimiyle bir liderin belirlenmesi gerektiğini belirtmiştir. İmam Ali‘nin soyundan gelenlerin yöneticilik hakkı taşıması gerektiği düşüncesini benimsemiş, ancak yalnızca adaletli ve halkla birlikte hareket eden kişilerin bu liderlik rolünü üstlenmesi gerektiğini savunmuştur. Zeyd, aynı zamanda, İmamlık anlayışında katı bir soy hiyerarşisi yerine, doğru ve adaletli bir kişinin bu görevi üstlenmesi gerektiğine inanmıştır.
2. Zeydîliğin Temel Özellikleri:
   • İmamlık: Zeydîlikte, İmamlık inancı vardır, fakat bu İmamlık anlayışı, İmam Caferî veya İmamî Şiiler gibi çok daha belirgin bir soy hiyerarşisi veya belirli bir dinî mirasa dayalı değildir. Zeydîler, İmam olarak, Ali’nin soyundan gelen kişilerin halk tarafından seçilmesi gerektiğini savunurlar.
   • Zeydîlerin İmamları: Zeydîlikte, İmam, sadece Ali’nin soyundan gelen bir kişi olmalıdır, ancak bu kişi, halkın onayını alarak ve adaletli bir şekilde halkı yöneten biri olmalıdır. Bu sebeple, Zeydîlikte İmamlık daha çok, kendi halkına doğru yolu gösteren ve adaletli bir yönetim sergileyen bir liderin seçilmesi olarak görülür.
   • Zeydîlikte Takiyye Yoktur: Şii mezheplerinin çoğunda takiyye (gizli inanç ve davranış gösterme) anlayışı vardır. Ancak Zeydîlikte, takiyye uygulanmaz ve Zeydîler, inançlarını açıkça ifade etmekten yanadırlar.
3. Zeydîlik ve Diğer Şii Mezheplerine Karşı Farklılıklar:
   • Zeydîlik, diğer Şii mezheplerinden (özellikle İmâmî Şiilik) İmamlık konusunda farklılıklar gösterir. İmamîler, İmamın Ali’nin soyundan gelmesi gerektiğini savunsa da, Zeydîler, halkın adil ve doğru lideri seçmesini savunurlar ve İmamlıkta soydan çok, kişinin karakteri ve adalet anlayışına önem verirler.
   • Zeydîlik, aynı zamanda fıkıh ve hukuk konusunda da farklılıklar taşır. Zeydîler, özellikle İmamîler ve Sünnîler arasında bir köprü işlevi gören bir anlayışa sahiptir. Zeydîler, Emevîler ve Abbâsîler‘e karşı koymuşlar ve bazen halkla birlikte ayaklanmalar başlatmışlardır.
   • İmam Zeyd’in öğretileri, Şii İmamlığına dair daha özgürlükçü bir bakış açısını benimsemiştir. Zeydîlik, zamanla, özellikle Yemen’de, Sünni ve Şii anlayışlarının birleştiği bir nokta olarak kendini göstermiştir.

Zeydîlikte İnanç ve Uygulamalar:

1. Kur’an ve Sünnet: Zeydîlik, tıpkı diğer Şii mezheplerinde olduğu gibi, Kur’an ve Sünnete dayanır. Ancak, Zeydîlikte halkın seçimi önemlidir ve imamlara mutlak bir otorite verilmez. Zeydîler, adaletli bir yönetimin daha önemli olduğunu savunurlar.
2. Fıkıh: Zeydîlerin fıkıh anlayışı, Sünnî mezheplerine daha yakınken, özellikle İmamîler‘den farklıdır. Zeydîlikte, fıkıh (İslam hukuku) hakkında Ebu Hanife‘nin mezhebi (Hanefîlik) daha fazla kabul görür.
3. İmamlar: Zeydîlikte, İmam halk tarafından seçilebilen, doğru yolu gösteren bir liderdir. İmam, yalnızca Ali’nin soyundan gelmelidir, ancak bu, kesin bir soy hiyerarşisiyle sınırlı değildir. Zeydîlikte, İmamlık, yalnızca adaletli ve doğru bir kişinin yönetime geçmesi olarak yorumlanır.

Zeydîlik ve Yemen:

• Yemen, Zeydîliğin merkezi olarak kabul edilir. Zeydîlik, Yemen’deki Zeydi hükümetleriyle özdeşleşmiştir. 9. yüzyıldan itibaren Yemen‘de Zeydîlik, güçlü bir dinî ve siyasi güç haline gelmiş, özellikle Zaidi Şeyhleri zamanla bölgedeki yönetimi ele geçirmiştir.
• Yemen’deki Zeydîlik, zaman içinde İmam Ali‘nin soyundan gelen İmamlar tarafından yönetilen bir sistem oluşturmuş ve Zeydi İmamları Yemen’de güçlü bir siyasi varlık haline gelmiştir. Bu siyasi yapı, 1950’lerin sonlarına kadar Yemen’de hüküm sürmüştür.
• Husîler olarak bilinen ve son yıllarda Yemen’de büyük bir etkiye sahip olan grup da, Zeydîlikten türetilmiş bir hareket olup, Suudi Arabistan’ın etkisini reddetmekte ve Şii kimliklerini savunmaktadırlar.

Zeydîliğin Günümüzdeki Durumu:

Günümüzde Zeydîlik, özellikle Yemen‘de varlığını sürdürmektedir. Zeydîler, genel olarak Sünni İslam ve diğer Şii mezheplerine kıyasla daha ılımlı bir pozisyonda yer almışlardır. Ancak, son yıllarda, Husî hareketi ile birlikte Zeydîlik, Yemen’deki iç çatışmalarda önemli bir aktör haline gelmiştir.

Sonuç:

Zeydîlik, Şii İslam’ın bir mezhebi olup, Zeyd bin Ali‘nin öğretilerine dayanır. Zeydîler, Ali’nin soyundan gelenlerin liderlik yapma hakkına sahip olduğunu kabul eder, ancak halkın katılımını ve adaletli bir yönetimi savunurlar. Zeydîlik, diğer Şii mezheplerine kıyasla daha esnek bir İmamlık anlayışına sahiptir ve genellikle Sünni mezheplerine yakın bir fıkıh anlayışı benimser. Zeydîlik, özellikle Yemen’de etkili olmuştur ve günümüzde de Yemen’deki toplumsal ve politik hayatta önemli bir rol oynamaktadır.