Sultan İkinci Mahmud’un Hayatı
(20 Temmuz 1785 – 1 Temmuz 1839), Osmanlı İmparatorluğu’nun 30. padişahı ve 109. İslam halifesidir. Babası Sultan I. Abdülhamid, annesi Nakşidil Sultan’dır. Osmanlı tahtına 28 Temmuz 1808’de çıkmış ve 31 yıl süren saltanatında köklü reformlar yapmıştır. Bu reformlar, Osmanlı modernleşmesinin temel taşlarını oluşturmuştur.
Tahta Çıkışı ve İlk Yıllar
Sultan İkinci Mahmud, reformcu bir anlayışla padişah olmuş, ancak zor bir siyasi mirası devralmıştır. Tahta çıktığı dönemde:
- Devlet iç ve dış sorunlarla kuşatılmıştı.
- Yeniçeri Ocağı’na karşı reform hareketleri başarısızlıkla sonuçlanıyordu.
- Balkanlarda milliyetçi isyanlar artış göstermekteydi.
Alemdar Mustafa Paşa’nın desteğiyle tahta çıkan Sultan İkinci Mahmud, reform yanlısı bir yönetim sergilemiştir. Ancak Alemdar Mustafa Paşa’nın öldürülmesi, Sultan Mahmud’u Yeniçerilerle doğrudan mücadele etmek zorunda bırakmıştır.
Saltanatı Boyunca Öne Çıkan Olaylar
Yeniçeri Ocağı’nın Kaldırılması (Vaka-i Hayriye, 1826)
Sultan İkinci Mahmud, modern bir ordu kurma amacıyla Yeniçeri Ocağı’nı hedef almıştır:
- Hazırlıklar: Önce Sekban-ı Cedid ve Eşkinci Ocakları adıyla modern askeri yapılar oluşturuldu.
- Olayın Gelişimi: Yeniçeriler bu modernleşme girişimlerine karşı ayaklanınca, Sultan İkinci Mahmud 1826 yılında Yeniçeri Ocağı’nı kaldırmıştır.
- Sonuçlar: Bu olay, Osmanlı tarihinde “Vaka-i Hayriye” (Hayırlı Olay) olarak anılmış ve Tanzimat Dönemi’ne giden yolda önemli bir adım olmuştur.
Tanzimat Reformlarına Zemin Hazırlık
Sultan İkinci Mahmud, devletin modernleşmesi için kapsamlı reformlar yapmıştır:
- Askeri Reformlar:
- Asakir-i Mansure-i Muhammediye adında modern bir ordu kuruldu.
- Subayların Batı tarzında eğitilmesi sağlandı.
- Eğitim Reformları:
- İlk modern tıp okulu (Tıbhane) ve Harbiye Mektebi kuruldu.
- Devlet dairelerinde memurlar için eğitim şartları belirlendi.
- Yönetim Reformları:
- Osmanlı bürokrasisi yeniden yapılandırıldı.
- İlk defa nüfus sayımı yapıldı ve devlet dairelerinde fes ve pantolon giyilmesi zorunlu hale getirildi.
Balkan İsyanları ve Yunan Bağımsızlığı
Sultan İkinci Mahmud döneminde milliyetçilik hareketleri Balkanlarda etkili olmuştur:
- 1821: Mora’da başlayan Yunan isyanı, Osmanlı’yı ciddi şekilde zorladı.
- 1827: Navarin Deniz Muharebesi’nde Osmanlı donanması yok edildi.
- 1829: Edirne Antlaşması ile Yunanistan bağımsız bir devlet haline geldi.
Mısır Meselesi ve Mehmet Ali Paşa İsyanı
Mısır Valisi Mehmet Ali Paşa, Osmanlı’ya karşı bağımsızlık mücadelesi başlatmıştır:
- 1831: Mehmet Ali Paşa, Suriye ve Filistin’i ele geçirdi.
- 1833: Kütahya Antlaşması ile Mehmet Ali Paşa’ya bu bölgeler bırakıldı.
- 1839: Sultan Mahmud’un ölümünden kısa bir süre önce, Osmanlı ordusu Nizip Savaşı’nda mağlup oldu.
Kişisel Reformları ve Modernleşme
Kültürel Değişimler
- Sultan İkinci Mahmud, Batı tarzı yaşamı ve kurumları teşvik etti.
- Kendisinin Batı tarzında yaptırdığı portreleri, Osmanlı saray kültüründe bir yenilik olarak dikkat çekmiştir.
Medya ve İletişim
- Osmanlı’nın ilk resmi gazetesi olan Takvim-i Vekayi Sultan Mahmud döneminde yayımlanmaya başladı.
Toplum ve Giyim Reformları
- Geleneksel Osmanlı kıyafetleri terk edilerek fes ve pantolon gibi Batı tarzı kıyafetler zorunlu hale getirildi.
Ölümü ve Mirası
Sultan İkinci Mahmud, 1 Temmuz 1839’da verem hastalığı nedeniyle vefat etti. Ölümünden kısa bir süre önce Osmanlı, Nizip Savaşı’nda Mehmet Ali Paşa’ya karşı ağır bir yenilgi almıştı. Yerine oğlu Sultan Abdülmecid geçti.
Sultan İkinci Mahmud, Osmanlı tarihinde “modernleşmenin babası” olarak anılır. Tanzimat Dönemi’nin temellerini atan reformları, Osmanlı’nın son yüzyılındaki dönüşüm sürecinin başlangıcı kabul edilir.