Sultan Birinci Abdülhamid’in Hayatı
(20 Mart 1725 – 7 Nisan 1789), Osmanlı İmparatorluğu’nun 27. padişahı ve 106. İslam halifesidir. Sultan Üçüncü Ahmed’in oğlu ve Sultan Üçüncü Mustafa’nın kardeşidir. 21 Ocak 1774 tarihinde ağabeyi Sultan Üçüncü Mustafa’nın vefatı üzerine tahta çıkmıştır. Saltanatı yaklaşık 15 yıl sürmüş, Osmanlı Devleti’nin zor bir döneminde padişahlık yapmıştır.
Tahta Çıkışı
Sultan Birinci Abdülhamid, Osmanlı-Rus Savaşı’nın devam ettiği ve devletin iç-dış sorunlarla boğuştuğu bir dönemde tahta çıkmıştır. Devleti yeniden güçlendirmek için reform çabaları içinde olmuş ancak bu çabaları savaşların ve ekonomik krizlerin gölgesinde kalmıştır.
Saltanatı Boyunca Öne Çıkan Olaylar
Küçük Kaynarca Antlaşması (1774)
Sultan Birinci Abdülhamid’in tahta geçişinden kısa bir süre sonra, Osmanlı-Rus Savaşı sona ermiş ve Küçük Kaynarca Antlaşması imzalanmıştır. Bu antlaşma Osmanlı için büyük bir kayıp olmuştur:
- Kırım’ın Bağımsızlığı: Kırım Hanlığı Osmanlı’dan ayrılarak bağımsız hale gelmiştir. Ancak Kırım kısa bir süre sonra Rusya’nın kontrolüne girmiştir.
- Ortodoksların Korunması: Rusya’ya Osmanlı topraklarındaki Ortodoksları koruma hakkı tanınmıştır. Bu durum, Osmanlı’nın iç işlerine dış müdahalelerin artmasına neden olmuştur.
- Tazminat ve Ticaret Hakkı: Osmanlı Devleti, Rusya’ya savaş tazminatı ödemiş ve Rus tüccarlarına Osmanlı limanlarında serbest ticaret hakkı tanımıştır.
Osmanlı-Rus ve Osmanlı-Avusturya Savaşları
- 1787-1792 Osmanlı-Rus-Avusturya Savaşı: Sultan Abdülhamid döneminin son yıllarında Osmanlı Devleti, Rusya ve Avusturya ile tekrar savaşmıştır. Bu savaşlar, Osmanlı’nın toprak kayıplarını artırmış ve devletin zayıflamasına yol açmıştır.
- Savaşlar sırasında Osmanlı ordusu bazı başarılar kazansa da genel olarak ağır kayıplar verilmiştir.
Reform Çabaları
Sultan Birinci Abdülhamid, reform yapmaya çalışan bir padişahtı. Ancak iç ve dış sorunlar nedeniyle bu çabaları sınırlı kalmıştır:
- Askeri Reformlar: Ordunun modernizasyonu için çalışmış, topçu ocağını yeniden düzenlemiş ve Avrupa’dan uzmanlar getirmiştir.
- Ekonomik Düzenlemeler: Devletin mali durumunu düzeltmek için harcamaları kısmış ve halktan alınan vergileri artırmaya çalışmıştır. Ancak ekonomik krizler nedeniyle bu çabalar yeterli olmamıştır.
- Eğitim ve İlim: Medreselerde eğitim kalitesini artırmaya yönelik çalışmalar yapmış ve ulema sınıfıyla iyi ilişkiler kurmaya özen göstermiştir.
Doğal Afetler ve İstanbul Depremi (1784)
Saltanatı sırasında İstanbul büyük bir depremle sarsılmıştır. Deprem nedeniyle halk zor durumda kalmış, Sultan Abdülhamid bu durum karşısında yardım çalışmalarına öncülük etmiştir.
Vakfiyeler ve Hayır İşleri
Sultan Birinci Abdülhamid, hayır işlerine önem veren bir padişahtı:
- İstanbul’da birçok hayır kurumu ve cami yaptırmıştır.
- Hamidiye Camii ve çeşitli medreseler onun döneminde inşa edilmiştir.
Kişiliği ve Yönetim Tarzı
Sultan Abdülhamid, dindar, merhametli ve çalışkan bir padişahtı. Devletin sorunlarına çözüm bulmaya çalışmış, özellikle askeri ve ekonomik alanda reformlar yapmayı hedeflemiştir. Ancak dönemin ağır koşulları nedeniyle bu çabaları yeterince sonuç vermemiştir.
- Dindar ve Merhametli: Sultan Abdülhamid, halka karşı merhametli ve adaletli bir yönetim sergilemiştir. Dini değerlere önem vermiş, devlet işlerinde İslam hukukunu rehber edinmiştir.
- Kararsızlık ve Baskılar: Siyasi baskılar ve çevresindeki çıkar grupları nedeniyle zaman zaman karar almakta zorlanmıştır.
Ölümü
Sultan Birinci Abdülhamid, 7 Nisan 1789 tarihinde 64 yaşında kalp krizi geçirerek vefat etmiştir. Kabri, İstanbul’da Bahçekapı’daki türbesindedir.
Değerlendirme
Sultan Birinci Abdülhamid’in saltanatı, Osmanlı’nın zayıfladığı ve büyük toprak kayıplarının yaşandığı bir dönemdir. Reform çabaları savaşlar ve ekonomik krizler nedeniyle başarılı olamamış, ancak ilerleyen dönemde yapılacak yeniliklere zemin hazırlamıştır.
Olumlu Yönleri
- Devletin sorunlarına duyarlı bir lider olması.
- Askeri ve ekonomik reform çabaları.
- Hayır işleri ve vakıflarla halka yönelik hizmetleri.
Olumsuz Yönleri
- Küçük Kaynarca Antlaşması gibi ağır şartlara razı olmak zorunda kalması.
- Dönemin ağır siyasi ve ekonomik baskıları nedeniyle reformlarının yetersiz kalması.
- Osmanlı-Rus ve Osmanlı-Avusturya savaşlarında başarısızlıklar yaşanması.
Sultan Birinci Abdülhamid, zor bir dönemde Osmanlı tahtında bulunmuş, tüm zorluklara rağmen devleti toparlamaya çalışmış bir hükümdardır. Saltanatı, Osmanlı’nın gerileme döneminin etkilerinin daha belirgin hale geldiği bir süreç olarak değerlendirilir.