Keysanîlik nedir?
Keysanîlik, İslam tarihindeki dini ve mezhebi hareketlerden birisidir ve özellikle Şii mezhebiyle bağlantılıdır. Bu akım, İmam Ali‘nin halifeliği sonrası ortaya çıkan mezhep ayrılıkları ve fitneler bağlamında gelişmiştir. Keysanîlik, Ali’nin imametini kabul etmekle birlikte, Ali’nin halifeliği ile ilgili belirli radikal görüşlere sahip olan bir grup tarafından benimsenmiştir.
Keşânîlik’in Kökeni:
Keysanîlik, adını Keysan adlı bir şahıstan alır. Keysan, Şiilik içinde yer alan, fakat Ali’nin halifeliği konusunda radikal görüşler benimsemiş bir figürdür. Keysan‘ın, Ali’nin ilahî bir özelliği olduğunu ve onun Tanrı’nın temsilcisi olarak görülmesi gerektiğini savunduğu söylenir. Ayrıca, Ali’nin ölümünden sonra başkalarının halife olmaması gerektiğini, Ali’nin soyundan gelenlerin her zaman imam olması gerektiği görüşünü benimsemiştir.
Keşânîlik’in Temel İnançları:
Keysanîlik, Ali’nin imametini savunan ancak bunu aşırı bir biçimde ilahîlik ya da kutsallık ile harmanlayan bir hareket olarak tanımlanabilir. Bu akımın temel inançları şunlar olabilir:
- Ali’nin İlahi Özelliği: Keysanîlik, Ali’yi sadece bir imam olarak kabul etmekle kalmaz, onu ilahî bir varlık olarak da görür. Bu görüş, Şii inançlarının diğer ana akımlarından farklıdır çünkü Şiîlik, Ali’yi ilahî olarak kabul etmez, onu sadece imam olarak kabul eder.
- Ali’nin Soyunun Öne Çıkması: Keysanîlik, Ali’nin soyunun diğer Müslümanlardan daha üstün olduğunu savunur. Ali ve soyundan gelenlerin, sadece imam değil, aynı zamanda kutsal figürler olarak kabul edilmesi gerektiğini ileri sürer.
- Ali’nin Halifeliği: Ali’nin halifeliği konusunda aşırı bir bağlılık gösterir. Ali’nin halifeliğinden sonra gelen hiçbir liderin doğru bir halife olamayacağı düşünülür. Yalnızca Ali’nin soyundan gelenlerin hak sahibi olduğuna inanılır.
Keşânîlik ve Şiilik:
Keysanîlik, zamanla Şii inancından ayrılmış ve marjinalleşmiştir. Ali’nin imametini kabul etmekle birlikte, onu ilahî bir varlık olarak görmek gibi görüşleri, Şii inançlarının ana akımlarında yer almadığı için Keysanîlik, Şii mezheplerinin önde gelen akımlarından biri haline gelmemiştir. Bu nedenle, Keysanîlik, radikal bir Şii akımı olarak değerlendirilmiş ve zamanla etkisi azalmıştır.
Tarihsel Gelişim:
Keysanîlik hareketi, Ali’nin halifeliği sonrası meydana gelen mezhep ayrılıkları ve özellikle Ali’nin soyundan gelenlerin imametini savunmak için Şiîlik içinde gelişen gruplardan birisidir. Ancak Keysanîlik, çok yaygınlaşmamış ve zamanla Şii ana akımından dışlanmıştır.
Sonuç:
Keysanîlik, Şii inançları çerçevesinde gelişen, ancak Ali’yi ilahî bir varlık olarak gören ve Ali’nin soyunun diğer Müslümanlardan üstün olduğuna inanan bir marjinal akımdır. Bu akım, Şii geleneklerinden farklılıklar gösterdiği için, zamanla geleneksel Şii mezheplerinden ayrılmıştır ve etkisi sınırlı kalmıştır.