İsmâilîyye nedir?

İsmâiliyye, İslam’ın Şii mezhebinin bir kolu olan ve özellikle Bâtınîlik öğretisini benimseyen bir dini harekettir. Adını, İsmail bin Ca’fer‘den alır. İsmail bin Ca’fer, Ca’fer es-Sâdık‘ın oğlu olup, İsmâiliyye mezhebinin temelini atmış ve bu mezhep, onun soyundan gelen imamların liderliğini kabul etmiştir. İsmâiliye, sadece zâhirî (görünür) değil, aynı zamanda bâtınî (gizli) anlamları da vurgulayan bir inanç sistemine sahiptir. Bu öğretiye göre, İslam’ın kutsal metinleri ve öğretileri, sadece yüzeysel olarak değil, daha derin ve gizli anlamlarla da anlaşılmalıdır.

İsmâiliyye’nin Temel İnançları ve Özellikleri:

1. İmamların Mutlak Otoritesi:
   • İsmâiliyye, imamların sadece dini liderler değil, aynı zamanda ilahi sırların taşıyıcıları olduğuna inanır. İmamlar, hem zâhirî hem de bâtınî anlamları öğretirler. Bu imamların en önemlisi İmam Ali‘dir, ancak İsmâiliyye’ye göre, Ali’nin soyundan gelen İmamlar, Allah’ın sırrını ve gizli bilgilerini insanlara açıklayan kişilerdir.
   • İsmâiliye’de, imamlar dini bir rehber olmanın ötesinde, ilahi bilgilere sahip olan ve insanları bu derin bilgilerle aydınlatan varlıklardır.
2. Bâtınîlik ve Sembolizm:
   • İsmâiliye, Bâtınîlik öğretisini benimsemiştir. Buna göre, Kur’an, hadisler ve ibadetler sadece zâhirî (dışsal) anlamlarıyla değil, bâtınî (gizli) anlamlarıyla da anlaşılmalıdır.
   • Her İslami kavramın, her öğreti ve her hadis gizli bir anlam taşır. Bu anlamlar, yalnızca özel kişiler tarafından çözülebilir ve sırlar, yalnızca belirli bir bilgiye sahip imamlar ve seçilmiş kişiler tarafından açıklanabilir.
3. İmam Ali ve Onun Soyu:
   • İmam Ali ve onun soyundan gelen İmamlar, İsmâiliyye mezhebi için çok büyük bir öneme sahiptir. İsmâiliye, Ali’yi yalnızca İslam’ın halifesi olarak değil, aynı zamanda ilahi bilgi ve sırların koruyucusu olarak kabul eder.
   • Ali’nin soyundan gelen imamlar, Allah’ın yeryüzündeki temsilcileri olarak görülür. Onlar, dini öğretilerin hem görünür hem de gizli anlamlarını halklara aktarır.
4. İsmâiliyye’nin Tarihsel Gelişimi:
   • İsmâiliyye, Şii İslam dünyasında Emevi ve Abbâsî yönetimlerine karşı bir direniş hareketi olarak ortaya çıkmıştır.
   • İsmâiliyye, Fatımîler döneminde büyük bir güç kazanmış ve Mısır’da bir Bâtınî devlet kurmuştur. Fatımîler, İsmâiliye mezhebinin en etkili hükümdarları olarak tarih sahnesinde yer almışlardır.
   • Fatımîler, aynı zamanda Mısır’da İslam dünyasında önemli bir kültürel ve dini etki yaratmışlardır. Bu dönemde, Fatımîler, hem Mısır’ı hem de çevresindeki bölgeleri kontrol etmiş, İsmâiliye öğretilerini geniş bir coğrafyada yaymışlardır.
5. Gizli Bilgiler ve Esoterizm:
   • İsmâiliyye’de, İslam’ın kutsal öğretilerinin ve dini metinlerinin yüzeysel anlamlarının ötesinde bir gizli bilgi olduğuna inanılır.
   • Bu gizli bilgilere, ancak imamlar veya seçilmiş kişiler tarafından ulaşılabilir. İsmâiliyye’nin temel inançlarından biri, zâhirî bilgilerin sadece bir başlangıç olduğu, esas bilginin bâtınî (gizli) anlamlarda gizli olduğudur.
   • Bu öğretinin esoterik (gizli bilgiye sahip olma) yanını, mistik bir öğretinin parçası olarak görmek mümkündür.
6. Farklı İsmâilî Kolları:
   • İsmâiliyye, zaman içinde farklı kollar ve mezhepler geliştirmiştir. Bu kolların başlıcaları şunlardır:
     • Nizârîler: Nizârîler, İsmâiliyye mezhebinin bir kolu olup, İmam Nizâr’ın soyundan gelen imamları takip ederler. Nizârîler, günümüzde Azerbaycan, İran, Pakistan ve Hindistan gibi yerlerde önemli bir etkiye sahiptir.
     • Mustalîler: Mustalîler, İsmâiliyye’nin bir başka koludur. Mustalîler, daha çok Mısır ve Yemen gibi bölgelerde bulunur.
     • Druzîler: Druze inancı, İsmâiliyye mezhebinin bir dalı olarak kabul edilir, ancak zamanla farklı bir dini kimlik kazanmış ve Suriye, Lübnan, Falanjistan gibi yerlerde farklı bir topluluk oluşturmuştur.
7. İsmâiliye’nin Etkisi:
   • İsmâiliyye, Mısır‘da kurduğu Fatımî devletiyle büyük bir kültürel, bilimsel ve dini etki yaratmış, özellikle Mısır ve Suriye gibi bölgelerde uzun süre etkili olmuştur.
   • Ayrıca, Ismâiliye mezhebi, Sünni ve Şii gelenekleriyle karşılaştırıldığında, kendi kendine özgü dini pratikler, kültürler ve dini yapılar geliştirmiştir.

Sonuç:

İsmâiliyye, Şii İslam’ın bir kolu olarak, özellikle imamların ilahi bilgiyi taşıyıcıları olarak kabul edilmesi ve bâtınî (gizli) anlamların önemli olduğu bir dini harekettir. Fatımîler gibi devletler aracılığıyla İsmâiliye, İslam dünyasında önemli bir etki yaratmış ve zaman içinde farklı kollar ve mezhepler oluşturmuştur. Zâhirî ve bâtınî anlayışlar arasındaki denge, İsmâiliyye‘nin temel özelliğidir ve bu öğreti, gizli bilgilere sahip olma ve derin anlamları kavrama vurgusu yapar.