İbâz’îyye nedir?

İbâz’îyye (veya İbâzîlik), Haricîlik akımının bir mezhebi olup, Haricîler arasında yer alan en önemli ve uzun süre varlık gösteren gruptur. İbâz’îyye, adını İbâz bin Zübeyr adlı bir liderden alır ve Haricîliğin daha ılımlı ve düzenli bir formunu temsil eder. Günümüzde özellikle Cezayir, Umman ve Tunus gibi ülkelerde etkili olan bu mezhep, tarihsel olarak önemli bir yere sahiptir.

İbâz’îyye’nin Kökeni ve Tarihi:

İbâz’îyye, Haricîlik akımının bir devamı olarak ortaya çıkmıştır. Haricîlik, Hz. Ali ile Muaviye arasındaki Sıffin Savaşı ve sonrasındaki siyasi çatışmalar sonucu doğmuş bir hareketti. Haricîler, özellikle Hz. Ali’nin halifeliğini reddetmiş ve adaletin sağlanması adına katı bir duruş sergilemişlerdir.

İbâz’îyye, Haricîlikten ayrılarak daha ılımlı bir yönelim benimsemiş, aşırı şiddet ve radikal görüşlerden kaçınmışlardır. Bununla birlikte, İbâz’îyye, Haricîliğin temel ilkelerini koruyarak, dini kuralların katı bir şekilde uygulanması gerektiğini savunmuşlardır.

İbâz’îyye’nin Temel İnançları ve Özellikleri:

1. Adalet ve İmam Seçimi: İbâz’îyye, imamlığın (liderliğin) sadece adil ve erdemli kişiler tarafından yapılması gerektiğini savunmuşlardır. İmamın sadece soyut bir meşruiyetle değil, aynı zamanda toplumun güvenini kazanarak seçilmesi gerektiğini vurgulamışlardır. Bu, onları Haricîlikten ayıran bir özelliktir. Siyasi adalet ve halkın rızasını esas alan bir liderlik anlayışı benimsemişlerdir.
2. Büyük Günah ve Dinden Çıkma: İbâz’îyye, Haricîlerin genelde benimsediği görüşün bir parçası olarak, büyük günah işleyenlerin dinden çıkmış sayılmasını kabul ederler. Ancak, İbâz’îyye, bu yaklaşımı daha yumuşatmış, günah işleyenlerin bir süre sonra tövbe edebileceği görüşünü benimsemişlerdir. Yani, haricîlerin diğer gruplarına kıyasla, daha hoşgörülü bir tutum sergilemişlerdir.
3. Şiddetten Kaçınma ve Ilımlı Durum: İbâz’îyye, Haricîlik hareketinin diğer gruplarına kıyasla, şiddet kullanmaktan kaçınan ve daha ılımlı bir yaklaşım sergileyen bir mezhep olarak dikkat çeker. Şiddet ve toplumsal dışlama yerine, adil bir toplum düzeni oluşturma yolunu benimsemişlerdir. Bu, onları diğer radikal Haricî gruplardan ayıran temel farklardan biridir.
4. Farklı Mezheplerle İlişkiler: İbâz’îyye, diğer İslam mezhepleriyle daha uzlaşmacı bir yaklaşım sergileyerek, Sünnîlik ve Şiîlik gibi mezheplerle olan farklılıklarını, toplumsal barış içinde çözmeye çalışmışlardır. Ancak, İmam Ali’ye ve Halife Muaviye’ye karşı olan Haricîlik anlayışını savunmuşlar, fakat katı bir ayrımcılığa gitmektense, diğer gruplarla daha uzlaşmacı bir dil kullanmışlardır.
5. İslami Hukuk ve Bid’at (Yenilik) Karşıtlığı: İbâz’îyye, İslam hukukunu sıkı bir şekilde uygulamış, bid’atleri (dinî yenilikleri) reddetmişlerdir. Onlar için, İslam’ın esasları Kur’an ve sahih hadislerle belirlenmiş olup, herhangi bir yenilik veya yorum katılmasına karşı çıkmışlardır.

İbâz’îyye’nin Tarihteki Yeri ve Günümüzdeki Durumu:

İbâz’îyye, Haricîlik akımının en büyük ve en etkili grubudur. Bu mezhep, 7. yüzyıldan itibaren İslam dünyasında varlık göstermiş ve zamanla özellikle Umman ve Cezayir gibi bölgelerde etkili olmuştur. Bugün Umman Sultanlığı, İbâzîliğin merkezi olarak kabul edilmektedir.

Günümüzde, İbâz’îyye mezhebi, büyük ölçüde Umman’da ve bazı Cezayir ve Tunus bölgelerinde etkili olmaya devam etmektedir. Bu mezhep, diğer İslam mezheplerinden farklı olarak ılımlı bir çizgide kalmayı başarmış ve modern zamanlarda, siyasi ve toplumsal barışı sağlama konusunda önemli bir rol oynamaktadır.

Sonuç:

İbâz’îyye, Haricîlik akımının daha ılımlı, barışçıl ve adaletçi bir yorumunu temsil etmektedir. Bu mezhep, şiddet ve radikalizme karşı durarak, İslam toplumlarında adil bir yönetim ve toplumsal düzen sağlanmasını savunmuş, zamanla Haricîlikten farklı bir yolda ilerlemiştir. Bu yönüyle, tarihsel olarak önemli bir yere sahiptir ve günümüzdeki etkisi, özellikle Umman Sultanlığı ve diğer bazı Kuzey Afrika bölgelerinde devam etmektedir.