Hattâb’îyye nedir?

Hattâbîyye, İslam tarihi ve özellikle Haricîlik hareketi bağlamında bir grup ya da mezhep olarak tanımlanabilir. Bu terim, adını Hattâb bin Ismâ’îl adlı bir şahıstan alır. Hattâbîyye, Haricîlik hareketinin aşırı uçlarına mensup bir grubudur ve özellikle Hz. Ali’nin halifeliğiyle ilgili olarak ortaya çıkan tartışmalarda yer almışlardır.

Hattâbîyye’nin Kökeni ve Tarihi:

Hattâbîyye, Haricîlik akımının bir parçası olarak, 7. yüzyılın sonlarına doğru ortaya çıkmıştır. Bu grup, Haricîliğin temel inançlarına sadık kalmakla birlikte, daha radikal ve katı görüşler benimsemişlerdir. Hattâbîyye, özellikle Hz. Ali’nin halifeliği sonrası ortaya çıkan bölünmelere dayanan bir akım olarak İslam’ın erken dönemi içinde etkili olmuştur.

Hattâbîyye’nin Temel İnançları:

Hattâbîyye’nin inançları, Haricîliğin temel doktrinlerine dayanmakla birlikte, bazı özgün özellikler taşır:

1. Büyük Günah İşleyenlerin Dinden Çıkması: Hattâbîyye, diğer Haricî grupları gibi, büyük günah işleyen Müslümanların dinden çıkmış sayılmasını savunmuşlardır. Onlar, bir kişinin büyük günah işlemesi durumunda, eğer tövbe etmezse, o kişinin İslam’dan çıkacağına inanırlardı.
2. Katı Şeriat Uygulamaları: Hattâbîyye, şeriat kurallarına son derece sıkı bir şekilde bağlı kalmayı savunmuşlardır. Herhangi bir şeriat hükümlerine aykırı davranış gösteren kimseye karşı sert bir müdahale yapılması gerektiğini savunmuşlardır. Bu, onların şeriatçı bir yaklaşımı benimsemelerine neden olmuştur.
3. Önderlik ve İmamlık: Hattâbîyye, imam ya da lider konusunda çok katı görüşlere sahipti. Onlar, doğru ve adil liderlerin yalnızca doğru iman sahipleri olabileceğini savunmuşlar ve harici olmayan her türlü liderliği reddetmişlerdir. Ayrıca, alinin halifeliği konusunda radikal bir bağlılık göstermişlerdir.
4. Halkı Direnişe Teşvik: Hattâbîyye, zaman zaman iktidar sahiplerine karşı direniş gösterilmesini savunmuşlardır. Bu, özellikle Ali’nin halifeliği sonrası meydana gelen siyasi çatışmalar sırasında onların görüşlerini daha radikal bir hale getirmiştir.

Hattâbîyye’nin Tarihteki Yeri ve Etkisi:

Hattâbîyye, diğer Haricî grupları gibi, zamanla tartışmalı bir figür haline gelmiş ve İslam toplumu içinde sınırlı bir etkiye sahip olmuştur. Sünnîler ve Şiîler bu grubun görüşlerini genellikle reddetmişlerdir, çünkü Hattâbîyye’nin bakış açısı oldukça katı ve radikal bir niteliğe sahipti. Ayrıca, grup üyelerinin görüşleri, dini liderlik ve şeriat hükümleri konusunda fazla sert ve dışlayıcı bir tutum sergilemişlerdir.

Sonuç:

Hattâbîyye, Haricîlik akımının radikal uçlarından biri olarak İslam’ın erken döneminde varlık göstermiş bir grup olarak tanımlanabilir. Büyük günah işleyenlerin dinden çıkması gibi katı inançlar savunan, şeriat hükümlerine sıkı sıkıya bağlı kalan, önderlik konusunda sert görüşler benimseyen bir gruptur. Ancak, grubun tarihsel etkisi sınırlı kalmış ve zamanla daha geniş İslam mezheplerinden dışlanmıştır.