Ghulat-i Şîʿa nedir?
Ghulat-i Şîʿa (veya Ghulat), Şii mezhebinin bir kolu olup, özellikle erken İslam tarihinin önemli bir döneminde ortaya çıkan, İmam Ali ve Ehl-i Beyt etrafında aşırı bir inanç geliştiren grupları ifade eder. Ghulat kelimesi Arapça kökenli olup, “aşırılık” veya “taşkınlık” anlamına gelir. Bu terim, Şii inançlarının ötesine geçerek İmam Ali ve diğer İmamları ilahi bir konumda gören ve bu şahsiyetlere yönelik aşırı görüşler savunan gruplara işaret eder.
Ghulat-i Şîʿa’nın Temel İnançları ve Özellikleri:
Ghulat-i Şîʿa, genellikle Şii inancının ana akımlarından saparak aşırı bir şekilde İmamlar’a farklı ve aşırı derecede ilahi özellikler atfetmişlerdir. Bu grupların en belirgin özellikleri arasında İmam Ali ve diğer İmamları tanrısal veya tanrıya yakın kabul etmeleri yer alır. Bu inanışlar, Şii geleneğindeki ana akım anlayışlardan ciddi şekilde farklıdır. Aşağıda, Ghulat-i Şîʿa hareketinin bazı temel inançları ve özellikleri sıralanmıştır:
- İmamların İlahi Özellikleri:
- Ghulat grupları, İmam Ali‘yi ve diğer İmamları sadece dini liderler veya halifeler olarak görmekle kalmaz, onları tanrı ya da tanrıya yakın varlıklar olarak kabul ederler.
- İmamlar’ın ilahi bir güçle donatıldıklarına ve insanüstü özelliklere sahip olduklarına inanılır.
- İmam Ali, bazen Allah’ın yeryüzündeki temsilcisi olarak kabul edilir ve bazen de doğrudan tanrısal bir varlık olarak görülür.
- İmamların Sonsuz Bilgisi ve Yüceliği:
- Ghulat grupları, İmamlar’ın tüm evrenin sırlarını bildiklerine, her türlü ilahi bilgiye sahip olduklarına inanırlar. İmamlar, birer ilahi öğreti taşıyıcıları olarak kabul edilir.
- İmamlar’ın gizli ilimler veya esrar hakkında bilgilere sahip olduğuna inanılır.
- İmamların Doğumu ve Ölümü Üzerine Aşırı İnançlar:
- Bu gruplar, İmamlar’ın doğumunu ve ölümünü olağanüstü şekilde kutsal kabul ederler.
- Bazen İmamlar’ın doğumlarının doğaüstü bir şekilde gerçekleştiğine, gizli bir ilahi müdahale ile doğduklarına inanılır.
- Tanrısal Birlik ve İmamlar’ın Devrimci Rolü:
- Ghulat grupları, İmam Ali’nin ve diğer İmamlar’ın tanrısal bir misyonla dünyada bulunduklarını savunurlar. Bu inançlar, İslam’ın temel inançlarıyla çelişen bir görüş geliştirilmesine yol açmıştır.
- İmamlar’ın Sonsuz Yaşamı:
- Bazı Ghulat grupları, İmamlar’ın ölümlerinin geçici olduğunu, onların sonsuz hayatı devam ettirdiğine ve gizli bir şekilde yaşamaya devam ettiklerine inanırlar.
- Hatta bazı gruplar, İmam Ali’nin ve diğer İmamların ölümsüz olduklarını ve zaman zaman insanlarla doğaüstü bir şekilde iletişim kurduklarını ileri sürerler.
Ghulat Grupları:
Ghulat anlayışını benimsemiş birkaç önemli grup, İslam tarihinde ortaya çıkmıştır. Bu gruplar zamanla Ana Şii mezheplerinin dışında kabul edilmiştir ve çoğunlukla dini sapkınlıkla suçlanmışlardır. Bazı önemli Ghulat-i Şîʿa grupları şunlardır:
- Kaysâniyye:
- Kaysâniyye, İmam Ali‘nin halefliğine dair çok katı bir görüş ortaya koymuş, İmam Ali‘yi tanrılaştırma yoluna gitmiştir. Kaysâniyye, aynı zamanda İmam Ali‘nin ilahi bir varlık olarak kabul edilmesini savunmuşlardır.
- Mufawwiza:
- Mufawwiza grubu, İmam Ali ve diğer İmamlar’ı tanrıya en yakın varlıklar olarak kabul eder ve onların Allah’ın yaratma gücüne sahip olduğuna inanır.
- Ismâiliyye (Erken Dönemi):
- Ismâiliyye, başlangıçta bazı Ghulat inançlarını benimsemiş, özellikle İmam Ali’nin ilahi konumuna vurgu yapmıştır. Ancak zamanla, Ismâiliyye, daha modere ve farklı bir mezhep halini almıştır.
- Hâricîlik:
- Hâricîler, başlangıçta, dini ve siyasi olarak daha sert bir çizgideydi. Ancak bazı daha aşırı Ghulat mezhepleri, İmam Ali’yi ve diğer İmamları ilahi varlıklar olarak kabul etme yoluna gitmişlerdir.
Ghulat-i Şîʿa’nın Eleştirisi ve İslam’ın Temel İnançlarına Etkisi:
- Ghulat grupları, Şii inançlarına aşırı bir yorum getirdikleri için İslam’ın temel ilkeleriyle çelişmiştir. Bu grupların inançları, İslam’ın tevhid inancı, yani Allah’ın birliği anlayışı ile açıkça karşıt bir durum oluşturur.
- İslam’ın temel inançlarına göre Allah tek ve benzersiz bir varlıkken, Ghulat grupları, İmamları Allah’a eşdeğer varlıklar olarak kabul etmişlerdir. Bu, şirk yani Allah’a ortak koşmak anlamına gelir ve İslam’a göre kabul edilemez bir görüştür.
- Ghulat-i Şîʿa, tarihsel olarak, Şii toplumu tarafından genellikle dışlanmış ve sapkın olarak kabul edilmiştir. Bu gruplar, İslam’ın temel ilkelerine aykırı görüşler geliştirdikleri için çoğu zaman İslam dünyasında keskin eleştiriler almışlardır.
Sonuç:
Ghulat-i Şîʿa, Şii inancının ötesinde, İmamlara aşırı bir ilahi özellik atfeden, bu şahsiyetleri tanrısal varlıklar olarak gören gruplardır. Bu gruplar, İslam’ın tevhid inancıyla çelişen görüşler geliştirmiş, İmam Ali ve diğer İmamlar’ı ilahi bir düzeyde kabul etmiştir. Ancak, tarihsel olarak, bu gruplar İslam toplumu tarafından sapkınlıkla suçlanmış ve çoğu zaman dışlanmıştır. Ghulat gruplarının görüşleri, İslam’ın temel ilkeleriyle çeliştiği için, İslam’ın monoteist ve tek tanrılı yapısıyla uyumsuzdur.