Eretna Beyliği

I. Siyasi Tarih

Orta Anadolu’da XIV. yüzyıl ortalarına doğru kurulan Türk beyliklerinden biridir. Beyliğin kurucusu olan Eretna, Uygur Türklerinden olup, önce Cengizliler’in, ardından da İlhanlılar’ın ordusunda ikinci dereceden bir emir olarak görev yapıyordu. Selçuklular’ın çöküşüyle birlikte Anadolu’yu tamamen kontrol eden İlhanlı hükümdarı Ebû Said Bahadır Han (1316-1335), Anadolu idaresini Emir Çoban’ın oğullarından Timurtas’a vermişti (1318). Bu dönemde Eretna, Timurtas’ın yanında görev yapıyordu.

a- Alâaddin Eretna (1344-1352)

Eretna, çalışkanlığı, adaleti ve yetenekleriyle dikkat çekti. Anadolu’da bulunduğu süre zarfında kız kardeşini Timurtas ile evlendirerek, onunla akraba oldu ve bu sayede Ebû Said Bahadır Han’ın başlıca emirleri arasına girmeyi başardı. Timurtas’ın yardımcısı olarak görev alan Eretna, Anadolu halkı üzerinde güçlü bir nüfuz kurmaya çabalıyordu. Halka adaletle yaklaşan Eretna, Timurtas’ın aksine Anadolu’da bir devlet kurmayı ve bağımsızlık ilan etmeyi düşünmüyordu. Timurtas, Anadolu’daki beyleri ortadan kaldırmaya çalışırken, Eretna ve Sungur Ağa gibi İlhanlı emirleri ona karşı direndi. Sonunda Eretna, Karaman topraklarına kaçtı. Ancak, İlhanlılar’da Ebû Said Bahadır Han ile Emir Çoban arasında çıkan anlaşmazlık sonucu Emir Çoban öldü. Bu gelişmeden sonra, Eretna’nın rakibi Timurtas, Anadolu’dan kaçtı ve Eretna Sivas’a yerleşti.

Sivas’ı savunurken, İlhanlı hükümdarı Ebû Said Bahadır Han, Timurtas’ı cezalandırmak amacıyla bir ordu gönderdi. Ancak, Eretna Sivas’ı terk etmeyerek, Moğol komutanı İranç Noyan’a katılmadı. İranç Noyan, Sivas’ı kuşattı fakat başarılı olamayınca Karaman Beyliği’ne kaçtı ve burada öldü. Bu olaydan sonra, Eretna daha özgür bir hareket alanı buldu. 1338’de Mısır’daki Memlük Sultanı Melik Nasir’in himayesine girerek Anadolu’daki yönetimi, onun adına yürütmeye başladı. Eretna, Timurtas’ın oğlu Küçük Seyh Hasan ile de mücadele etti ve 1343’teki Gerenbük Savaşı’nda galip gelerek, 1344’te Alâaddin unvanı ile sultanlığını ilan etti.

Eretna, Orta Anadolu’nun büyük bir kısmını kontrol altına aldıktan sonra, Dulkadiroğulları, Karamanlılar, Osmanlılar ve Amasya beyleriyle zaman zaman dostça, bazen ise düşmanca ilişkiler kurdu. Beyliğin başkenti Sivas’tan Kayseri’ye taşındı. 1352’de vefat eden Eretna, Kayseri’deki türbesine defnedildi. Adaletli yönetimi, halk tarafından büyük takdir gördü ve onun ölümü, yalnızca Anadolu’da değil, komşu ülkelerde de büyük üzüntü yarattı.

b- Giyaseddin Mehmed (1352-1354)

Eretna’nın ölümünün ardından, küçük oğlu Giyaseddin Mehmed Bey, veziri Hoca Ali Sah’ın desteğiyle tahta geçti. Hoca Ali, bu dönemde devlet yönetiminde etkili olmaya başladı. Fakat Türkmen aşiretlerinin isyanları ve Dulkadiroğulları’nın toprak genişletme hamleleri, iç karışıklıkları artırmıştı. Ancak, Giyaseddin Mehmed, Dulkadiroğulları’na karşı başarılı bir şekilde hareket etti ve 1354’te tahttan feragat ederek, Karamanlılar’a sığındı.

c- Izzeddin Cafer (1354-1355)

Cafer Bey, kardeşi Giyaseddin Mehmed’in tahttan feragat etmesinin ardından, Eretna Beyliği’nin başına geçti. Ancak bu dönemde de kardeşi Mehmed Bey, Karamanlılar’dan aldığı destekle Kayseri üzerine yürüdü ve 1355’te tekrar tahta geçti.

d- Giyaseddin Mehmed (İkinci Defa, 1355-1365)

İkinci kez tahta çıkan Mehmed Bey, devlet işlerinden ilgisiz davranarak vezir Hoca Ali Sah’a yönetimi devretti. Bu durum, Hoca Ali Sah’ın isyan etmesine neden oldu ve 1364’te yapılan savaşta Mehmed Bey, Memlüklerin desteğiyle isyanı bastırdı. Ancak, Mehmed Bey’in zaafları ve emirlerinin kendisine karşı çıkması, 1365’te Sivas’ta suikaste uğrayarak ölümüne yol açtı.

e- Alaaddin Ali (1365-1380)

Mehmed Bey’in ölümünün ardından, Alaaddin Ali Bey tahta geçti. Ancak, ülkede büyük karışıklıklar yaşanıyordu. Karamanlılar ve diğer yerel yöneticiler, bağımsız hareket etmeye başlamıştı. Alaaddin Ali, iç karışıklıklara rağmen, Mogolların desteğiyle 1378’de veziri Kadi Burhaneddin ile birlikte yönetimi sağlamlaştırdı. 1380’de vefat etti.

f- II. Mehmed (1380-1381)

Alaaddin Ali Bey’in ölümünün ardından, yedi yaşındaki oğlu II. Mehmed tahta çıktı. Devlet işlerini yürütecek yaşta olmaması nedeniyle, naip olarak Kiliç Arslan atandı. Ancak, Amasya’da yaşanan karışıklıklar ve iç mücadeleler, II. Mehmed’in hükümetini zorlaştırdı.