Ebu’l-Hasan el-Eş’ari kimdir?

4 ay ago
onsiklopedi
5 minutes

Ebu’l-Hasan el-Eş’ari (ö. 936), İslam düşünce tarihinde önemli bir yere sahip olan, kelam ilminin kurucularından biri olarak kabul edilen ve özellikle Sünni İslam inanç sisteminin savunucusu olarak tanınan büyük bir alimdi. Tam adı Ebu’l-Hasan Ali b. Ismail el-Eş’ari olan Eş’ari, İslam kelamının en önemli figürlerinden biridir ve özellikle Aş’ariyye mezhebinin kurucusudur.

Hayatı

Ebu’l-Hasan el-Eş’ari, Basra‘da 874 yılında doğmuş, Müslümanların inançlarını savunmaya yönelik derin bir ilmi yolculuğa çıkmıştır. Genç yaşlarda Mu’tezile mezhebine mensup olup, bu akımın öğretilerini benimsemişti. Ancak zamanla, Mu’tezile’nin akılcı yaklaşımını reddederek, Sünni İslam‘ın inançlarını savunmaya karar verdi. Ebu’l-Hasan’ın bu dönüşümü, İslam düşünce tarihinde önemli bir dönüm noktasıydı.

Eş’ari’nin Akıl ve Nakil Üzerine Düşünceleri

Ebu’l-Hasan el-Eş’ari, İslam kelamının akıl ve nakil arasındaki dengeyi savunmuş ve özellikle akılcı olan Mu’tezile ile sadece nakle dayanan geleneksel Ehl-i Sünnet arasında bir denge kurmaya çalışmıştır. Eş’ari’nin düşünceleri, akıl ile vahiy arasında bir uzlaşma sağlamayı hedeflemiştir. İslam inançlarının temellerini, hem akli delillerle hem de Kur’an ve Hadis‘e dayalı olarak açıklamaya çalışmıştır.

Eş’ari’nin Kelamî Görüşleri

Ebu’l-Hasan el-Eş’ari’nin fikirleri, özellikle kelam ilmi ile ilgilidir ve onun geliştirdiği Aş’ariyye mezhebi, Sünni İslam’ın temel inançlarını savunmak için önemli bir fikir akımı olmuştur. Eş’ari’nin temel görüşleri şunlardır:

  1. İman ve İslam: Eş’ari, iman ve İslam’ı sadece dil ile ifade edilen ve kalpte tasdik edilen bir inanç olarak kabul etmiştir. Onun düşüncesine göre, iman bir yürek meselesi olup, kişinin inançlarını doğru şekilde kalp ile tasdik etmesi gerekmektedir.
  2. Allah’ın Sıfatları: Eş’ari, Allah’ın sıfatlarının zatından ayrı olmadığını, ancak sıfatların zattan farklı bir şekilde var olduğunu savunmuştur. Bu, Allah’ın sıfatlarını kabul ederken, O’nun zatına zarar vermemek adına, sıfatların Allah’ın özüyle bir olduğunu öne sürmüştür.
  3. Özgür İrade ve Allah’ın Kudreti: Eş’ari, insanın özgür iradesini kabul etmiştir. Ancak, her şeyin Allah’ın iradesine bağlı olduğunu ve insanın iradesinin Allah’ın kudretiyle çelişmediğini savunmuştur. Yani, insanlar eylemde bulunabilir, ancak her şey Allah’ın yaratması ile meydana gelir.
  4. Vahiy ve Akıl: Eş’ari, vahiy ve akıl arasında bir denge kurmaya çalışmıştır. Mu’tezile‘nin akılcı yaklaşımını reddederek, vahyi temel almış ancak akıl ile de vahyi anlamaya çalışmıştır. Onun düşüncesinde, akıl vahyi tamamlar, ancak vahiy olmadan akıl yetersiz kalır.
  5. Kadere ve İlahi Takdire İnanç: Eş’ari, kader ve ilahi takdir konularında, Allah’ın her şeyi önceden bildiği ve her şeyin Allah’ın takdirine bağlı olarak gerçekleştiğini savunmuştur.

Eş’ari ve Aş’arilik

Eş’ari, Mu’tezile’nin akılcı ve özgür irade anlayışına karşı, Sünni İslam’ın daha geleneksel ve nakle dayalı yaklaşımını benimsemiş ve Aş’ari mezhebinin temelini atmıştır. Aş’ariyye mezhebi, Sünni kelamı içinde önemli bir yer edinmiş ve özellikle Ehl-i Sünnet inançlarını savunan alimler tarafından benimsenmiştir.

Eserleri

Ebu’l-Hasan el-Eş’ari’nin pek çok eseri bulunmakla birlikte, en önemli eserlerinden biri “El-Ibanat an Usul-i Diyanat”‘tır. Bu eser, Aş’ariyye mezhebinin temel inançlarını ve görüşlerini ayrıntılı bir şekilde açıklamaktadır. Ayrıca, “Maqalat al-Islamiyyin” adlı eserinde, farklı İslam mezheplerinin görüşlerini tartışmış ve bunları eleştirmiştir.

Eş’ari’nin Dönüşümü ve Etkisi

Eş’ari, Mu’tezile mezhebine mensup iken, Sünni inançlarını savunmaya başladığı dönüşümünü şöyle açıklamaktadır: Gençlik yıllarında, Mu’tezile’nin akılcı yaklaşımının mantıklı olduğunu düşünmüş, ancak zamanla sünnet ve akıl arasında bir denge kurulmasının gerektiğini fark etmiştir. Bu değişim, İslam düşüncesinde önemli bir dönüm noktası olmuş ve Eş’ari’nin etkisiyle, Aş’ariyye mezhebi büyük bir güç kazanmıştır.

Sonuç

Ebu’l-Hasan el-Eş’ari, hem kelam hem de İslam düşüncesi açısından çok önemli bir figürdür. Aş’ariyye mezhebinin kurucusu olarak, Sünni İslam’ın inançlarını savunmuş ve akıl ile nakil arasında bir denge kurma amacıyla önemli fikirler ortaya koymuştur. Eserleri, hem kelam ilmi hem de İslam felsefesi alanında etkili olmuş ve birçok İslam alimi tarafından kabul edilmiştir. Eş’ari’nin düşünceleri, İslam dünyasında Sünni inançlarını şekillendiren temel akımlardan biri olarak kabul edilmiştir.