Balım Sultan kimdir?

Balım Sultan (ö. 1516), Osmanlı İmparatorluğu döneminde yaşamış önemli bir tarikat şeyhi ve mutasavvıf olup, Bektaşîlik tarikatının önde gelen isimlerinden biridir. Balım Sultan, özellikle Bektaşîlik içinde önemli bir şahsiyet olarak kabul edilmekte olup, tarikatın öğretilerinin yayılmasında ve güçlenmesinde büyük rol oynamıştır. O, hem dini hem de sosyal açıdan önemli bir liderdi ve Anadolu’da Bektaşîlik hareketinin önde gelen figürlerinden biri olarak tarihe geçmiştir.

Balım Sultan’ın Hayatı:

Balım Sultan’ın doğum tarihi ve yeri hakkında kesin bilgiler bulunmamakla birlikte, onun Anadolu‘da doğmuş ve yetişmiş bir Bektaşî şeyhi olduğu kabul edilmektedir. Balım Sultan’ın doğum yerinin Anadolu’nun farklı bölgeleri arasında tartışmalı olmasıyla birlikte, Çorum civarındaki Sungurlu kasabasının adı sıkça geçmektedir. Bununla birlikte, onun doğum yerinin kesinliği konusunda farklı rivayetler bulunmaktadır.

Eğitim ve Tasavvufî Yolu:

Balım Sultan, erken yaşlardan itibaren tasavvufi eğitime ilgi duymuş ve zamanla Bektaşîlik tarikatına katılmıştır. Onun tasavvufi yolculuğu, Bektaşî tarikatının temel öğretilerini derinlemesine öğrenmesi ve uygulamasıyla şekillenmiştir. Balım Sultan, Hacı Bektaş-ı Veli‘nin öğretilerine sadık kalarak tarikatın yayılmasında etkin bir rol oynamıştır. Ayrıca, o dönemde Mevlevîlik gibi diğer tasavvufi akımlarla da etkileşim içinde olmuş ve Alevîlik hareketiyle bağlantılı düşünceleri benimsemiştir.

Balım Sultan’ın Bektaşîlikteki Rolü:

Balım Sultan, Bektaşî tarikatının ikinci önemli döneminin temsilcisi olarak kabul edilir. Bektaşîlik, özellikle Osmanlı İmparatorluğu döneminde Alevîlikle birleşmiş bir tasavvufi hareket olarak büyük bir etki yaratmıştır ve Balım Sultan da bu dönemde tarikatı önemli ölçüde şekillendirmiştir.

• Tarikatın Gelişmesi: Balım Sultan, Bektaşîlik tarikatının yayılmasını sağlamış ve birçok müridi kendisine bağlamıştır. Balım Sultan’ın liderliğindeki Bektaşî tarikatı, Osmanlı İmparatorluğu’nda özellikle janissar (yeniçeri) askerleri arasında yaygınlaşmış ve devletin önemli bir toplumsal yapısı haline gelmiştir.
• Sosyal Adalet ve Hoşgörü: Balım Sultan, Bektaşîlik öğretisinin temel değerlerinden biri olan hoşgörü ve toplumsal eşitlik üzerine vurgu yapmıştır. Ayrıca, tarikatın öğretilerinde zengin-fakir farklarını ortadan kaldırmak, insan hakları ve adalet gibi insani değerler ön plana çıkmıştır. Balım Sultan’ın öğretileri, özellikle sosyal adalet anlayışıyla da öne çıkmıştır.

Öğretileri:

Balım Sultan, Bektaşîlik tarikatının temel öğretilerini ve uygulamalarını daha da sistematize etmiştir. Onun öğretilerinde dikkat çeken bazı ana temalar şunlardır:

1. İlahi Aşk ve Sevgi: Balım Sultan, ilahi aşkı ve insanın Allah’a yakınlaşması gerekliliğini vurgulamıştır. Ona göre, tasavvufi yolculukta sevgi ve hoşgörü her şeyin temelidir.
2. Nefs Terbiyesi: Tasavvufun önemli bir özelliği olan nefsin arındırılması öğretiye hâkimdir. Balım Sultan, müridlerine nefsin kötülüklerinden arınarak ahlaki erdemlere ulaşmayı öğütlemiştir.
3. Toplumsal Eşitlik: Bektaşîlikteki sosyal eşitlik anlayışını savunmuş ve tarikatın öğretilerinin, özellikle halkın en alt sınıflarının yaşamlarını iyileştirmeye yönelik olduğunu belirtmiştir. Zengin-fakir farklarının ortadan kaldırılması gerektiğini öğretmiştir.
4. İbadet ve Zikir: Balım Sultan, zikirin çok önemli olduğunu vurgulamış, müridlerinin Allah’ı anma ve manevi olgunlaşma sürecinde zikir yapmalarını istemiştir. Zikir, nefsin arınması ve ruhun olgunlaşması için önemli bir yol olarak görülür.
5. Alevîlik ve İslam’ın Birleştirici Tarafı: Balım Sultan, hem Alevîlik hem de İslam inancını benimsediği gibi, bu iki anlayışı da birleştirerek insanlara hem manevi hem de ahlaki bir yaşam tarzı önerdi.

Balım Sultan’ın Mirası ve Etkisi:

Balım Sultan, Bektaşî tarikatı ve Alevîlik geleneği üzerinde derin etkiler bırakmıştır. Özellikle Osmanlı İmparatorluğu döneminde, Bektaşî tarikatı Osmanlı’daki askeri sınıf olan Yeniçeriler arasında yaygınlaşmış ve devletin önemli bir dini yapısı haline gelmiştir. Balım Sultan’ın öğretileri, Alevîlik ve Bektaşîlik anlayışlarının birleşmesiyle de geniş bir halk kesimine ulaşmıştır.

Onun tasavvufi öğretileri, toplumsal adalet, hoşgörü ve eşitlik gibi değerleri savunmuş ve bugüne kadar Alevî-Bektaşî inançlarının temel taşları arasında yer almıştır.

Sonuç:

Balım Sultan, Bektaşî tarikatının önemli liderlerinden biri olarak tarihe geçmiştir. Anadolu‘da Alevîlik ve Bektaşîlik öğretilerinin yayılmasında etkin bir rol oynamış, toplumsal eşitlik, hoşgörü ve manevi olgunluk gibi tasavvufi prensiplere büyük bir önem vermiştir. Balım Sultan’ın öğretileri, bektaşîlik ve alevilik geleneği üzerinde uzun yıllar süren bir etki bırakmış ve bu anlayışlar günümüze kadar devam etmiştir.