Babıâli’nin Kuruluşu ve Devlet Yönetimi
Sultan Fatih Mehmed, Osmanlı Devleti’nin yönetim yapısını güçlendirmek amacıyla bir dizi reform gerçekleştirmiştir. Bu reformların en dikkat çekici örneklerinden biri, Babıâli adıyla bilinen hükümet merkezinin kurulmasıdır. H. 872/M. 1467 tarihinde inşa edilen Babıâli, Osmanlı hükümetinin en önemli yönetim organı haline gelmiştir. Babıâli, kelime anlamıyla “Divan” ya da “sofa” anlamına gelir ve hükümet meclisinin toplandığı yerdir. Burada devletin yüksek yöneticileri bir araya gelir, ülkenin idari ve hukuki meseleleri görüşülürdü.
Divan-ı Hümayun ve Sadrazamın Rolü
Fatih Sultan Mehmet dönemiyle birlikte, Babıâli’nin iç işleyişi ve devlet yönetiminin düzeni de belirginleşmiştir. Sadrazam, hükümetin başı olarak her hafta belirli günlerde saraya gider ve Divan-ı Hümayun’da hükümet meselelerine başkanlık ederdi. Cumartesi, pazar ve salı günleri, sadrazam hükümet toplantısına katılmak için saraya gelir, kendisinden önce hükümet üyeleri tarafından karşılanırdı. Divan’a girmeden önce, devlet kâtibi olan reis efendi ve tezkereler hükümet işlerinin sunulması için hazır bulunurlardı.
Sadrazam Divan-ı Hümayun’a girdiğinde, diğer hükümet üyeleri de belirli bir düzene göre otururdu. Vezirler ve Kazaskerler sağ tarafta, Defterdarlar ile Nişancılar ise sol tarafta yer alırlardı. Babıâli’deki bu düzen, Osmanlı hükümetinin işleyişinde büyük bir disiplin ve hiyerarşi sağlamıştır.
Divan-ı Hümayun’da Diğer Görevli Kişiler
Divan-ı Hümayun toplantılarında sadrazam dışında pek çok önemli devlet görevlisi de bulunurdu. Tezkereciler, Divan’da icra edilecek işlerin Sadrazam’a sunulmasından sorumluydu. Devlet kâtibi, yani reis efendi ise Divan toplantısına katılmayıp, Divan’ın yanında bir köşede durarak, yazılı işlemleri takip ederdi. Ayrıca, Kapıcılar ve Çavuşbaşları da Divan-ı Hümayun’a katılan diğer görevliler arasında yer alır, devletin iç işleyişinin düzgün ilerlemesine yardımcı olurlardı.
Babıâli’nin Toplanma Zamanı ve İşleyişi
Babıâli’deki divan toplantıları öğleden sonra başlardı. Toplantının amacı, devletin işlerini ele almak ve kararlar almaktı. Divan-ı Hümayun, yalnızca idari kararların alındığı bir yer değil, aynı zamanda hukuki ve mali meselelerin de görüşüldüğü bir meclis olarak önemli bir işlev görüyordu.
Fatih Sultan Mehmet’in Babıâli’yi kurarak oluşturduğu bu yönetim yapısı, Osmanlı Devleti’nin bürokratik sistemini organize etmiş ve sonraki padişahlar tarafından da benzer bir şekilde uygulanmıştır. Babıâli’nin hükümetin merkez üslerinden biri haline gelmesi, Osmanlı Devleti’nin uzun süreli istikrarının sağlanmasında ve yönetim verimliliğinin artırılmasında büyük rol oynamıştır.