Vehhabilik Nedir?

2 ay ago
onsiklopedi
5 minutes

Vehhabilik, 18. yüzyılda Suudi Arabistan‘ın Necid bölgesinde ortaya çıkan ve günümüzde özellikle Suudi Arabistan‘da etkili olan bir İslam düşünce ve hareketidir. Bu hareket, Muhammed bin Abdülvehhab (1703-1792) tarafından başlatılmıştır. Vehhabilik, temelde Selefiyye hareketinin bir uzantısıdır ancak daha belirgin bir şekilde şiddetçi ve katı bir yorum içerir. Vehhabiliğin, özellikle bid’at (dini yenilikler) ve şirk (Allah’a ortak koşma) konusundaki katı tutumu, onu diğer geleneksel Sünni mezheplerinden farklılaştırır.

Vehhabiliğin Temel İlkeleri:

  1. Tevhid (Allah’ın Birliği) ve Şirkten Kaçınma:
    • Vehhabilik, tevhid (Allah’ın birliği) ilkesini son derece vurgular ve şirki, yani Allah’a ortak koşmayı şiddetle reddeder. Özellikle Allah’tan başka varlıklara dua etme, aracı kabul etme ve mezar ziyaretleri gibi uygulamalar, şirk olarak kabul edilir.
    • Vehhabiler, İslam’ın ilk yıllarındaki sahabe ve tabiîn dönemindeki saf inanç ve uygulamalara dönmeyi savunurlar.
  2. Bid’at ve Yeniliklere Karşı Sert Tutum:
    • Bid’at (dini yenilikler) Vehhabiliğin en güçlü karşı çıktığı unsurdur. Peygamber Efendimiz (s.a.v.) döneminde olmayan dini uygulamaların haram olduğu ve şirk anlamına geldiği düşünülür. Mevlit kutlamaları, kerbela anma törenleri, dervişlik, tasavvufî uygulamalar gibi etkinlikler bid’at olarak kabul edilir.
    • Vehhabiler, dinin saf haliyle korunması gerektiğini savunarak, zamanla bid’at olarak kabul edilen bütün uygulamaları yasaklamışlardır.
  3. Sünnet ve Hadislere Sıkı Bağlılık:
    • Kur’an ve Sünnete (Peygamber Efendimizin hadislerine) sıkı sıkıya bağlı kalınması gerektiği düşünülür. İcma (topluluk görüş birliği) ve kıyas (analojik akıl yürütme) gibi usuller ise yalnızca Kur’an ve Sünnetle uyumlu olduğu sürece kabul edilir. Bu, Vehhabiliğin diğer Sünni mezheplerden farklı olarak katı ve metinlere dayalı bir yorum tercih etmesine neden olmuştur.
  4. Tasavvufa Karşı Sert Eleştiri:
    • Vehhabiler, özellikle tasavvufî öğretileri, tarikatları ve bunların pratiklerini şiddetle reddeder. Sufi uygulamalarını şirk ve bid’at olarak görürler. Mevlid kutlamaları, kısmet duaları, tövbe ritüelleri, kişilerin veli kabul edilmesi gibi geleneksel tasavvuf uygulamalarına karşı çıkmışlardır.
    • Tasavvufla ilişkili olan zikir, şeyhlik gibi kavramlar da dinî yenilikler olarak kabul edilmiştir.
  5. Eğitim ve Yenilikçi Yaklaşımlar:
    • Vehhabilik, eğitim alanında da katı bir çizgi izler. Dini eğitim, İslam’ın ilk nesilleriyle uyumlu şekilde, saf ve sade bir biçimde verilmelidir. İslam tarihi ve felsefe gibi modern bilimlere karşı mesafeli bir tutum benimsenmiştir.

Vehhabilik ve Selefiyye Arasındaki İlişki:

  • Vehhabilik, Selefiyye hareketinin bir özelleşmiş biçimidir. Selefi anlayış, İslam’ın ilk üç neslinin (Peygamber Efendimiz ve sahabe) hayatına ve pratiklerine dönmeyi savunurken, Vehhabilik bunu daha da katılaştırarak özellikle şirk ve bid’at konularında çok sert ve katı bir tutum sergiler.
  • Selefi düşünce, daha geniş bir çerçeveye sahipken, Vehhabiliğin temel hedefi, Şii inançları, tasavvuf ve geleneksel Sünni uygulamaları reddetmek ve saf bir tevhid anlayışına dönmektir.

Vehhabiliğin Tarihsel Gelişimi:

  1. Muhammed bin Abdülvehhab’ın Önderliğinde:
    • Muhammed bin Abdülvehhab, 1703-1792 yılları arasında yaşamış olan ve Vehhabiliği kuran önemli bir İslam alimidir. Abdülvehhab, Necid bölgesinde, özellikle Edirne‘nin doğusunda, Medine ve Mekke gibi kutsal şehirlerin dışında kalan, daha izole bir bölgede doğmuştur.
    • Onun öğretileri, şirk, bid’at ve tasavvufî uygulamalara karşı şiddetli eleştirilerde bulunur ve sadece Kur’an ve Sünnetin esas alındığı bir toplum yapısı kurmayı hedefler.
  2. Suudi Arabistan ile İttifak:
    • Vehhabilik, Suudi Arabistan’da devletin resmi ideolojisi haline gelmiştir. Muhammed bin Abdülvehhab ile Suudi ailesi arasında yapılan ittifak, 18. yüzyılda, Suudi Devleti’nin kurulmasına ve Vehhabi ideolojisinin yayılmasına zemin hazırlamıştır.
    • Suudi Arabistan’ın modernleşmesinde Vehhabiliğin etkisi büyük olmuştur. Bugün, Suudi Arabistan’daki kraliyet ailesi ve hükümet, Vehhabiliği ve onun ideolojisini benimsemiştir.

Vehhabiliğin Günümüzdeki Etkisi:

  • Suudi Arabistan‘da Vehhabiliğin etkisi, resmî devlet ideolojisi olarak sürmektedir. Bu, devletin dini kurumlarında ve okullarında eğitim müfredatına yansımaktadır.
  • Vehhabilik, dünya çapında özellikle Orta Doğu ve Kuzey Afrika’da etkili olmuştur. Ayrıca Pakistan, Endonezya, Çin gibi ülkelerde de bazı gruplar Vehhabi anlayışı benimsemiştir.
  • Vehhabi düşünce, bazen radikal ve şiddetçi yorumlarla ilişkilendirilmiştir. Ancak, çoğu Vehhabi, barışçıl ve geleneksel bir İslam anlayışını savunur.

Sonuç:

Vehhabilik, Muhammed bin Abdülvehhab tarafından 18. yüzyılda başlatılan ve özellikle Suudi Arabistan‘da hâlâ etkili olan bir İslam akımıdır. Vehhabilik, bid’at, şirk ve tasavvuf gibi konularda sert ve katı bir yaklaşım benimseyerek, Kur’an ve Sünneti esas alır. Aynı zamanda, Tevhid ve İslam’ın saf haline dönülmesi gerektiğini savunur.