Protestan Mezhebi

Protestanlık, Almanca “protestieren” kelimesinden türetilmiştir ve “itiraz, protesto, başkaldıran” anlamına gelir. XVI. yüzyılda Martin Luther’in (1483-1546) Roma Katolik Kilisesi’ne karşı yaptığı itirazlarla başlamıştır. Luther’in Katolik Kilisesi’ne karşı en büyük itirazları şunlardır:

1. Günahları bağışlama: Katoliklerin, papalık aracılığıyla günahları affetme uygulamasına karşı çıkmıştır.
2. Günahların bağışlanmasını malî bir kaynak haline getirme: Katoliklerin bağışlar ve diğer mali yollarla günahların affedilebileceği anlayışına karşı çıkmıştır.
3. İncil yorumunun tekelleştirilmesi: Katolik Kilisesi’nin İncil’i yalnızca kendi teolojisine göre yorumlama yetkisine itiraz etmiştir.
4. Ayin dilinin Latince olması: Luther, halkın kendi anadilinde ibadet etmesi gerektiğini savunmuştur.

Martin Luther’in bu itirazları kısa sürede geniş bir taraftar kitlesi bulmuş ve Protestan hareketi hızla yayılarak yeni bir mezhebin temellerini atmıştır. Protestanlar, bu hareketi İncil’e dayalı bir reformasyon olarak görmekte ve bu sebeple bazen “İncil Kilisesi” olarak da anılmaktadır.

Protestanlık ve Reformasyon

Protestanlık, aynı zamanda Batı Hristiyanlık tarihindeki Reformasyon hareketinin bir sonucu olarak ortaya çıkmıştır. Reformasyon, Katolik Kilisesi’ne karşı bir itiraz ve yenilik hareketi olarak başlamış, zamanla farklı mezheplerin doğmasına yol açmıştır. Protestanlığa göre, Tanrı’ya ulaşmak için hiçbir kilise görevlisinin aracılığına gerek yoktur; doğrudan İncil’e ve Tanrı’ya yönelmek yeterlidir.

Protestanlık, genellikle Klasik Protestanlık ve Radikal Protestanlık olarak iki ana dalda incelenir:

1. Klasik Protestanlık: Kilisenin Katolik anlamını koruyan, ancak bazı öğretilerde değişiklikler öneren büyük kilise sistemlerini içerir.
2. Radikal Protestanlık: Reformasyon sonrası, ana akım Protestanlıktan bağımsız olarak gelişen ve özgün dini düşünceler geliştiren grupları kapsar.

Protestan Mezhebi’nin Temel Özellikleri:

Protestanlık, özellikle Katolik ve Ortodoks mezheplerinden ayrılan bazı temel inançlar ve uygulamalarla kendini farklılaştırır:

1. Papa’nın Yanılabilirliği: Protestanlar, papa’nın bir insan olduğunu ve yanılabileceğini kabul ederler.
2. Teslis İnancı: Protestanlar, Katolikler gibi Teslis inancını kabul ederler (Baba, Oğul, Kutsal Ruh).
3. Kutsal Kitap’ın Yorumlanması: Her birey, Kutsal Kitap’ı yorumlama yetkisine sahiptir.
4. Sakramentler: Protestanlar, yalnızca Vaftiz ve Evharistiya (Ekmek ve Şarap) sakramentlerini kabul ederler.
5. Azizlere İhtiyaç Yok: Azizlerin aracılığına inanmazlar.
6. Resimler ve Heykeller: Kiliselerde resim ve heykel bulunması gereksizdir.
7. Haç Çıkarmama: Protestanlar, Katoliklerin uyguladığı haç çıkarma geleneğini kabul etmezler.
8. İbadet Dili: İbadetler ve ayinler, her bireyin kendi dilinde yapılabilir.
9. A’râf ve Ebedî Ceza: Protestanlar, A’râf ya da ebedî ceza anlayışını kabul etmezler.
10. Meryem’in Yeri: Meryem, sıradan bir insandır ve ilahi bir niteliği yoktur.
11. Günah Çıkartma: Günah çıkarma uygulaması Protestanlar tarafından mantıksız bir uygulama olarak görülür.

Protestanlık ve Ana Ekol Grupları:

Protestanlık, zaman içinde farklı ekollere ayrılmıştır. Bunlar arasında en yaygın olanları şunlardır:

1. Lutheranizm: Martin Luther’in fikirlerine dayanan bu mezhep, Protestanlığın ilk ve en yaygın ekolüdür. Lutheranizm, Almanya, Skandinav ülkeleri ve Amerika Birleşik Devletleri’nde yaygındır. Lutheran inançlarına göre kilise, dünyevi hayattan sorumlu tutulamaz.
2. Kalvinizm: John Calvin’in öğretilerine dayanan Kalvinizm, Protestanlık içinde önemli bir akımdır. Kalvinizm, dini hayatın ve kilisenin daha katı kurallar ve disiplinle yönetilmesini savunur. Kalvinistler, Hristiyanlığın topluma karşı sorumluluklarını vurgularlar.
3. Anglikanizm: Anglikanizm, İngiltere’deki Protestanlık ekolüdür ve VIII. Henry’nin Papa ile yaşadığı anlaşmazlıklar sonucu ortaya çıkmıştır. Anglikanizm, Katoliklik ile Presbiteryanlık arasında bir denge kurmaya çalışır.

Radikal Protestanlık

Radikal Protestanlık, temel olarak ana akım Protestanlıktan ayrılan ve genellikle daha radikal dini değişiklikler isteyen dini grupları ifade eder. Bu hareket, İngiltere ve Avrupa’daki resmi kiliselerle uyum sağlayamayan grupların ortaya çıkmasına yol açmıştır. Radikal Protestanlık, iki ana kategoriye ayrılabilir:

1. Evangelik Protestanlık: Hristiyanlığın temel değerlerine sıkı sıkıya bağlı kalan ve yayılmayı amaçlayan grupları ifade eder.
2. Hümanist Protestanlık: Bu akım, aklı vahiy yerine gerçeğin başlıca kaynağı olarak kabul eder ve Hristiyanlıkla ilgili felsefi ve bilimsel düşünceler geliştirmeyi amaçlar.

Radikal Protestanlık, özellikle Babtistler, Metodistler, Kongregasyonistler ve Quakerlar gibi gruplarla temsil edilmiştir. Bu gruplar, bazen geleneksel Hristiyanlık inançlarından bağımsız olarak kendi inanç sistemlerini geliştirmişlerdir.

Protestanlık ve Çağdaş Gelişmeler

Protestanlık, dörtyüzyıl önce Reform hareketinde ortaya çıkan fikirlerin ve doktrinlerin zamanla gelişmesiyle şekillenmiştir. Bugün, Protestanlık, tarihsel Hristiyan inançlarını yeniden gözden geçirme ve günümüz dünyasında Hristiyanlık değerlerini yeniden yaşatma çabası içinde olmuştur. Önemli gelişmeler arasında şunlar yer alır:

1. Tarihsel Hristiyan İnancının Yeniden Kavranması: Protestanlık, geçmişteki Hristiyan inançlarını yeniden yorumlamaktadır.
2. Evangelik Hristiyanlığın Yayılması: Protestan düşünürler, Evangelik Hristiyanlığın dünya çapında yayılmasını savunmaktadır.
3. Katolik Gerçekliğinin Protestanları Kuşatması: Protestanlar, Katolik gerçekliği de kabul etmeye yönelik bir açılım göstermektedir.

Sonuç olarak, Protestanlık, tarihsel bir dinî reform hareketi olarak Hristiyanlık dünyasında geniş bir yelpazede etkisini sürdürmektedir. Özellikle kilise, ibadet ve ahlak anlayışlarında ciddi değişiklikler getiren bu mezhep, farklı kültürlerde ve toplumlarda kendine özgü izler bırakmıştır.