Kadı Burhaneddin Ahmed Devleti Tarihi

1- Siyasi Tarih

Kadi Burhaneddin Ahmed’in ailesi, Oğuzların Salur boyuna ait olup, Hârizm’den Kastamonu’ya göç etmiştir. Aile üyeleri, Selçuklu Devleti hizmetinde çalışmış ve Kayseri kadılığı yapmışlardır. Kadi Burhaneddin Ahmed, 1344 yılında Kayseri’de doğmuştur. Eğitimine Kayseri’de başladıktan sonra, Sam ve Mısır’da devam etmiştir. Yurda dönerek, 1365 yılında 21 yaşında Kayseri’deki Eretna Devleti’ne ait kadılık görevine başlamıştır.

Eretna Devleti’nin zayıflamasıyla birlikte, Kadi Burhaneddin Ahmed siyasi nüfuzunu artırmaya çalıştı. Kayınpederi Ali Bey’in 1378’de idareyi ele geçirmesinin ardından vezir oldu. Vezir olarak, iç politikada adaletin sağlanması ve ekonomik düzenin iyileştirilmesi gibi birçok reform gerçekleştirdi. Askerî ve idari değişiklikler sayesinde bozulan düzeni tekrar kurmaya başladı.

Bir gün, Amasya emiri Hacı Sadgeldi’nin isyancı hareketlere başladığını öğrenen Ali Bey, Kadi Burhaneddin ile birlikte Amasya’ya yürüdü. Burada bir anlaşma sağlandı. Bu olay, Kadi Burhaneddin’in siyasi gücünün arttığını ve tahtına göz diken Hacı Sadgeldi’ye karşı durabilecek güce sahip olduğunu gösterdi. Ali Bey, Kadi Burhaneddin’in itibarının artmasından rahatsız oluyordu. Ancak ona karşı koymaya cesaret edemedi ve ona “Melikü’l-ümerâ” unvanını vererek askeri yetkiler de tanıdı.

Ali Bey’in 1380’deki ölümünden sonra, oğlu Mehmed’in naibi olan Kadi Burhaneddin, 1381’de iktidarı elinde tutmaya başladı. Kayseri, Tokat, Amasya ve çevresindeki beyleri ve paşaları kendisine biat ettirdi. Ancak Amasya emiri Hacı Sadgeldi, bu durumu kabul etmedi ve karşı durmaya devam etti. Hacı Sadgeldi’nin hastalandığını duyan Kadi Burhaneddin, ona barış teklif etti, ancak kabul edilmedi. Sivas’a kadar gelen Hacı Sadgeldi, karşısında Kadi Burhaneddin’in kuvvetlerini buldu. Tokat yakınlarında yapılan Dervismendiye köyü savaşında Hacı Sadgeldi öldürüldü ve Kadi Burhaneddin büyük bir zafer kazandı. Böylece Kadi Burhaneddin, hükümranlığını fiilen ilan etti.

Kadi Burhaneddin, 18 yıl süren saltanatı boyunca, Eretna’nın akrabaları, Amasya emiri Hacı Sadgeldi, Tokat emiri Şeyh Necip ve Erzincan hükümdarı Mutahharten gibi rakiplerle mücadele etti. Ayrıca Memlükler’le de ilişkileri vardı.

a) Memlüklerle İlişkiler

Kadi Burhaneddin ile Memlük Sultanlığı arasındaki ilişkiler, Sultan Berkuk’un tahta çıkmasıyla başladı. Bu dönemde, Memlükler’in sınırları Malatya ve Divriği’ye kadar uzanıyordu. Malatya’daki Memlük naibi Mintas’ın isyan etmesi üzerine, Kadi Burhaneddin’den yardım istemesi iki devletin ilişkilerini gerdi. Kadi Burhaneddin, Memlükler’in Sivas’ı kuşatma girişimlerine karşı şehri savunarak büyük bir direniş gösterdi.

b) Osmanlılarla İlişkiler

Kadi Burhaneddin’in Osmanlı Devleti ile ilişkileri, I. Murat döneminde başladı ve Yıldırım Bayezid döneminde devam etti. Kadi Burhaneddin, Osmanlıların iç ihtilaflar içinde olduğu dönemde onlarla dostane ilişkiler kurdu. Fakat, Yıldırım Bayezid’in Batı Anadolu’daki hakimiyetini yeniden kurmasının ardından, Kadi Burhaneddin Osmanlılara karşı Karamanoğulları ve diğer Anadolu beylikleriyle ittifak kurdu. Yıldırım Bayezid’in 1392’deki seferi sırasında Kadi Burhaneddin, Osmanlı ordusuna karşı zafer kazandı.

c) Timur’la İlişkiler

Timur’un Anadolu’ya yürümeye başlamasıyla birlikte Kadi Burhaneddin, Timur’a karşı hazırlıklara başladı. 1394 yılında Timur’un Anadolu’ya girişinin ardından, Kadi Burhaneddin, Karamanoğlu ve Erzincan Emiri ile işbirliği yaparak Anadolu’nun yeni bir Tatar istilasına karşı önlemler aldı. Ancak Timur’un baskısıyla Kadi Burhaneddin büyük bir zafer kazanamadı.

d) Komşu Beyliklerle İlişkiler

Kadi Burhaneddin’in komşu beylikleriyle olan ilişkileri zaman zaman gerildi. Erzincan, Amasya ve Karaman gibi beyliklerle sık sık karşı karşıya geldi. Bu beylikler, Memlüklerle işbirliği yaparak Kadi Burhaneddin’e karşı ittifaklar kurdular. Ancak, Kadi Burhaneddin, özellikle Osmanlılar’ın bölgeden çekilmesinin ardından Orta Anadolu’da etkisini yeniden kurmaya çalıştı.

e) Akkoyunlular’la İlişkiler

Kadi Burhaneddin’in Akkoyunlular’la ilk ilişkisi, Akkoyunlu hükümdarı Kutlubey’in Sivas’a hareket etmesiyle başladı. Bu isyanın bastırılması sırasında Kadi Burhaneddin’in komutanı öldü. Ancak, zamanla ilişkiler düzeldi ve Akkoyunlu beyleri Kadi Burhaneddin’in himayesinde yer aldı. Ancak sonrasında Kadi Burhaneddin ile Akkoyunlu beyleri arasındaki ilişki bozuldu ve sonunda Akkoyunlu beylerinden Ahmed Bey, Sivas’ta Kadi Burhaneddin’i esir alarak öldürdü.

f) Kadi Burhaneddin Devleti’nin Osmanlı İdaresine Girmesi

Kadi Burhaneddin’in ölümünden sonra, yerine oğlu Alaaddin Ali Çelebi geçti. Sivas’ı Akkoyunlular’a karşı savunmaya çalışan halk, Osmanlı Sultanı Yıldırım Bayezid’den yardım istedi. Bayezid’in komutasındaki Osmanlı ordusu, Akkoyunlu hükümdarı Kara Yülük Osman Bey’i mağlup ederek Sivas’ı ele geçirdi. Böylece, Sivas, Tokat, Niksar ve Kayseri Osmanlı topraklarına katıldı.

2- İlim ve Kültür Hayatı

Kadi Burhaneddin Ahmed, hükümdarlık süresi boyunca sadece askeri liderlik değil, aynı zamanda bir bilim insanı olarak da dikkat çekmiştir. Arapça, Farsça ve Türkçe şiirler yazmış, divanında Azeri lehçesini kullanmıştır. Dinî alanda da eserler kaleme almış, özellikle “Iksîrü’s-saâdât fî esrâri’l-ibâdât” adlı eseriyle önemli bir yer edinmiştir. Ayrıca, matematik, astronomi ve coğrafya alanlarında da ilgi göstermiştir.

3- İmar Faaliyetleri

Kadi Burhaneddin, bölgedeki imar faaliyetlerine de önem vermiştir. Turhal, Zile ve Erzincan gibi şehirlerde kaleler inşa ettirmiş ve çeşitli sosyal yapıların yapımına katkı sağlamıştır. Kayseri’deki Seyh Müeyyed’in çeşmesinin inşası ve Turhal’daki Tazye köyündeki zaviyenin onarımı bu dönemde yapılmıştır.

4- Sosyal ve Ekonomik Durum

Kadi Burhaneddin, toprakları üzerinde ticaretin gelişmesi için çaba sarf etmiş, tüccarların güvenli bir şekilde yolculuk yapabilmelerini sağlamıştır. Ayrıca, Dulkadirli beyligi ile yaşanan sorunlarda tüccarların mallarının iade edilmesini temin etmiştir. Ayrıca, Sivas ve Maden’de basılan paralar bu dönemin ekonomik izlerini taşımaktadır.